وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً کَرِیماً [۲۳] وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیراً [۲۴] رَّبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَا فِی نُفُوسِکُمْ إِن تَکُونُواْ صَالِحِینَ فَإِنَّهُ کَانَ لِلأَوَّابِینَ غَفُوراً [۲۵] الله ذوالجلال در این دو آیه چیز عجیب را به نمایش می گذارد: خداوند خالق حقیقی است و پدر و مادر خالق مجازی هر انسان هستند. الله ذوالجلال در آیه اول، روش تشکر کردن از خالق و موجد حقیقی را بیان می کند و در دنباله‌ی آیه، روش تشکر از خالق مجازی را بیان می کند که پدر و مادر هستند.

مفسرین نوشته اند که انسان دو رزاق دارد، یک رزاق حقیقی و دوم رزاق مجازی. رزاق حقیقی هر انسان: إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِینُ، او ذات بی همتای الله ذوالجلال است و رزاق مجازی، پدر انسان و شوهر همسر است. طبق این چهار جمله، ما یک خالق حقیقی و یک رزاق حقیقی داریم و یک خالق مجازی و یک رزاق مجازی داریم. پدر و مادر خالق مجازی انسان‌ها هستند، همچنین پدر رزاق مجازی هر فرزند خودش است، و هر شوهر رزاق مجازی هر همسر است.

نکته عجیب اینجاست که رسول الله صلی الله علیه و سلم می‌فرماید: لو کُنتُ آمر احداً ان یَسْجُدُ لاحد لأمرت النِّسَاء ان یَسْجُدُنَ لأازواجهن؛ اگر من می گفتم: کسی را به جز الله سجده کند، به زنان دستور می دادم شوهرانشان را سجده کنند. سجده لایق اون ذاتی است که رزاق حقیقی است. رسول الله صلی الله علیه و سلم میفرماید: شوهر این قدر در این صفت با الله نزدیک است که همان‌طور که خداوند را باید سجده می کرد و می کنید، شوهر را هم باید سجده می کردید. اما  سجده کردن برای غیر خدا جایز نیست. و در این آیه الله ذوالجلال عظمت پدر و مادر را به تصویر می کشد پدر و مادر چه افراد عجیبی هستند؟ الله ذوالجلال در سوره اسراء میفرماید:
(وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ). در قرآن تمام نیازهای انسان وجود دارد. قرآن فقط تدبر کننده می خواهد و تلاوت قرآن تأثیرات عجیبی در زندگی تلاوت کنندگان خودش دارد. دانشمندان امروز بر این باورند که فرزند در شکم مادرش شروع به آموزش می کند؛ چه زیباست که آن مادر گوش فرزندش را با صدای قرآن مأنوس بکند. الله ذوالجلال در این چند آیه می‌فرماید: وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ؛ خداوند فیصله کرده، یعنی: دستور داده است که غیر از او، هیچ کسی را پرستش نکنید. بعد از این‌که الله ذوالجلال حق خودش را بیان می‌کند، می‌فرماید: وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً. عبادت غایت تعظیم را می گویند و آخرین درجه‌ی تعظیم باید برای کسی باشد که او بالاترین درجه انعام، احسان و اکرام را به انسان‌ها کرده است و او الله جل جلاله است. همه باید عبادت را که آخرین درجه تعظیم است، را برای او انجام دهند.

بعد از این الله می‌فرماید: وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً؛ با پدر و مادر به نیکی رفتار کن.

حضرت مولانا محمد ادریس کاندهلوی رحمهُ الله علیه در  تفسیر معارف القرآن خودش می‌فرمایند: در آیه‌ی: «وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً کَرِیماً [الإسراء : ۲۳] الله پنج دستور به فرزند داده است:

 در کلمه اول الله می‌فرماید: فَلاَ تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ؛ ای فرزند! هرگز به پدر و مادرت کلمه‌ی ناشایستی نگو. هرگز نگو: اف. علمای فقه نوشته اند که اف کنایه است از هر کلمه ای که دچار کدورت و رنجش پدر و مادر می شود.

دوم: وَلاَ تَنْهَرْهُمَا؛ با پدر و مادرت بگو مگو و بحث نکن؛

سوم: وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً کَرِیماً؛ با پدر و مادرت با کلمات زیبایی حرف بزن. بگو: پدرم، جانم، عزیزم و …؛ این گونه جملات را باید فرزند برای پدر و مادر استفاده کند.

چهارم: وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ؛ و خودت را جلوی پدر و مادرت پست و فروتن کن.

پنجم: وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیراً؛ خداوندا! پدر و مادرم را ببخش و رحم کن بر آن‌ها همان طوری که آن‌ها بر من رحم کردند و مرا پرورش دادند و بزرگ کردند.

شخصی به رسول صلی الله علیه و سلم گفت: من پدر و مادرم را همان طوری که آن‌ها در کودکی مرا خدمت و اکرام کردند، خدمت و اکرام می کنم، آیا حقشان ادا می شود؟ رسول الله صلی الله علیه و سلم ناراحت شد و فرمود: هرگز، تو پدر و مادرت را خدمت می کنی ولی به این امید که آن‌ها یک روزی خواهند مرد، تو خدمتشان می کنی و در انتظار هستی که آن‌ها کی می‌میرند. ولی روزی که مادرت تو را تر و خشک و تمیز می کرد، در این امید بود که تو یک روز جوان بشوی و زنده بمانی. و چه قدر این دو خدمت با هم‌دیگر فاصله دارند؛ آن خدمت برای زنده ماندن شما بود و این خدمت برای این است که کی پدرم از دنیا می رود و من از دستش راحت بشوم. (سبحان الله)

رسول الله صلی الله علیه و سلم می‌فرماید: هر کسی به چهره‌ی پدر و مادرش با نظر محبت نگاه کرد، در حالی که در خانه نشسته، الله به او ثواب عمره مقبوله را می دهد. خداوند متعال در هشت جا از قرآن بعد از بیان عظمت و حق خودش، حق پدر و مادر را بیان می کند.

الله ذوالجلال در سوره الأحقاف، آیه‌ی ۱۵ می‌فرماید: وَوَصَّیْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَیْهِ إِحْسَاناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَوَضَعَتْهُ کُرْهاً وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْراً؛ الله می‌فرماید: من وصیت کرده ام انسان‌ها را که به پدر و مادر نیکی بکنند. ای فرزند! تو نه ماه در شکم مادرت بوده‌ای. چقدر این کار سخت است. الله می‌فرماید: وَوَضَعَتْهُ کُرْهاً؛ با هزار سختی بچه را به دنیا آورده است. وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْراً.

دوستانی که پدرو مادرشان را از دست داده اند چکار کنند؟ رسول الله صلی الله علیه و سلم می‌فرماید: او ولد صالح یدعو له؛ بعد از هر پنج نماز بگو: رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیراً؛ خداوندا! درجات پدر و مادرم را بلند کن و آن‌ها را ببخش به چند فقیر کمک بکن و نیت ثوابش را برای پدر و مادرت بکن.

در حدیثی از رسول الله صلی الله علیه و سلم آمده است: یک پدر وقتی که وارد بهشت می شود، می بیند در بهشت چه مقام بزرگی دارد، می گوید: أنّی لی هذا؟ خداوندا! این نعمت از کجا آمده؟ الله ذوالجلال می گوید: در دنیا پسرت برای تو این کارهای نیک را می فرستاد و برایت پس انداز می کرد.

الله دوالجلال توفیق بدهد در دنیا بهشتمان را کسب کنیم. آمین

(خطبه‌های جمعه مسجد الخلیل خاش، ۲۰ دی ۱۳۹۲)

منبع: سنت آنلاين